درباره‌ی هنرهای رزمی ژاپن

​
برای آنکه شمشیرهای ژاپنی را بهتر بشناسیم، باید به تاریخ ژاپن و بخصوص دورانِ مبارزان شاخص آنها نگاهی داشته باشیم و پیش از آن نیز بدانیم که آهنگران چگونه و با چه هدفی شمشیرها را طراحی می‌کردند. در فرهنگ ژاپنی سه گنج مقدس نهفته است و اولین آنها شمشیر است*. همانطور که می‌دانیم، آنها هیچ عملی را بی دلیل انجام نمی‌دادند و سلاح‌هایشان بسیار هدفمند طراحی می شد. آهنگران و شمشیرزنان ژاپنی همواره برای توسعه و گسترش فنون شمشیرزنی مشغولِ مطالعه و تمرین بودند، از همین رو نیز تنوع و گستردگی زیادی در این زمینه ایجاد شده و امروزه نیز در سراسر جهان علاقمندان به هنرهای رزمی ژاپنی، مشغول یادگیری‌اند. در این مطلب و نیز سری مطالب آینده به چنین موضوعاتی خواهیم پرداخت و درباره‌ی تاریخ ورزش های رزمی ژاپنی و نیز روش استفاده از سلاح ها مطالعه خواهیم کرد.

کنجوتسو “Kenjutsu” 

تولد کنجوتسو به اواخر دوران کاماکورا باز ‌می‌گردد (1192-1333) زمانی که کشور درگیر جنگ‌های داخلی بی‌نظیری شده بود. در آن زمان تأثیر و محبوبیتِ آشیکاگا شوگوناته از بین رفت و جنگجوهای مختلفی از تمام سرزمین گرد هم آمدند تا کنترل خاک کشور را در دست بگیرند. شکوفایی هنرهای رزمی ژاپنی در چنین جامعه‌ی ناامنی صورت گرفت و به تمام جنگجوها و حتی افراد عادی طوایف آموخته شد تا در حین نبرد تواناییِ دفاع و حمله داشته باشند. کنجوتسو یکی از هنرهای شش‌گانه ی باستانی ژاپنی‌ست و از نظر محبوبیت در تمام جهان علاقمندان بسیاری دارد. یادگیری کنجوتسو تا اواخر قرن بیستم و ایجاد ورزش‌های رزمی بدون سلاح بسیار معمول بود.

قدیمی‌ترین استایل کنجوتسو katory shinto ryu نامیده می‌شود و مبارزان مشهور بسیاری در این استایل به یادگیری پرداخته اند و رشته‌های بسیاری نیز حرکاتشان را مدیون همین شیوه‌اند. tsukahara bokuden یکی از معروفترین شمشیرزنان ژاپنی که در بیش از صد دوئل شکست نخورد این هنر را در سنین پایین یاد گرفت و در سن ٣٧ سالگی استایل kashima shinto ryu را ایجاد کرد. شمشیرزنان مشهور دیگری نیز با مطالعه ی همین رشته استایل‌های خود را ایجاد کرده‌اند. در نهایت روش shogun tokugawa ryu تا همین امروز دست نخورده باقی ماند و امروزه نیز در محافل شمشیربازی ژاپن آموزش داده می شود. تاثیر گذاری این هنر در سایر رشته‌ها چنان است که حتی برخی حرکات رشته‌ی modern kendo نیز از کنجوتسو سرچشمه گرفته‌اند. 

کنجوتسو در لغت به معنای «روش‌ها، تکنیک‌ها و هنرِ شمشیرِ ژاپنی»ست. در این لغت «کن» به معنی شمشیر و «جوتسو» در معنای هنر و روش قرارگرفته اند. در این رشته هنرجو با شمشیری که از غلاف خارج شده به انجام حرکات ‌میپردازد. کنجوتسو در واقع به تلاش یکی در برابر دیگری گفته می‌شود که در آن دو نفر روبروی هم و با شمشیرهایی به سوی یکدیگر به مبارزه می‌پردازند. تکنیک‌های بسیاری برای مواجه شدن شمشیر با تیغه، تیر یا نیزه وجود دارد و کنجوتسو به چگونگی صحیح مواجه شدن با این ادوات می‌پردازد.

روش‌های تمرین 

کنجوتسو معمولا تمرینی زوجی‌ست که به آن kumitachi گفته می‌شود. uchidachi به معنی ضربه یا حمله‌ی یک نفر با شمشیر و shidachi به معنی کسی که هنر مدرسه‌ی رزمی را در مقابل اوچیداچی نمایش می‌‌دهد. در طی این پروسه شیداچی تلاش خواهد کرد تا پیروزِ واقعه باشد زیرا وی باید در مقابل اوچیداشی که آموزش دهنده‌ی مهارت و منتقل کننده‌ی دانش مدرسه است، دست به اقداماتی زند که زنده بماند. نقش اوچیداچی معمولا به استاد یا آموزگار تعلق می‌گیرد، زیرا نیاز است که عملکرد وی صحیح و دقیق باشد تا هنرجو به عنوان شیداچی فضای صحیح برای انجام فرم‌ها را بیابد.

ابزار و سلاح‌های کنجوتسو 

سلاح‌هایی که در فراگیریِ هنر کنجوتسو مورد استفاده قرار می‌گیرند، با توجه به سابقه ی هنرجو تعیین می‌شوند. یک هنرجوی تازه کار اصولا اجازه‌ی استفاده از کاتانا یا کوداچی را ندارد و مدت زیادی می‌بایست با bokken (شمشیر چوبی) یا shinai (شمشیری که از ۴ تکه بامبو ساخته شده. این چاهار قطعه با چرم به یکدیگر وصل می‌شوند) مهارت ها را فرا گیرد و به تمرین بپردازد. پس از گذر از دوران تازه‌کاری، هنرجو می‌تواند از شمشیرهایی چون کاتانا، کوداچی، اوداچی و نوداچی استفاده کند. اساتید این رشته برای آموزش هنرجو‌ها معمولا از کاتانا استفاده می‌کنند.

کندو “Kendo” 

لغت «کن» در معنی شمشیر و «دو» در معنی راه، معنای کندو را می‌سازند. Kendo یکی از هنرهای سنتی شمشیرزنی در ژاپن است که توسط سامورایی ها ایجاد شده. ریشه‌های کِندویِ مدرن از آموزه‌های قدیمی مدارس آموزش هنرهای شمشیرزنی که با صدها سال مطالعه و مبارزه ایجاد شدند بر می‌خیزد. هدف کندو علاوه بر ایجاد روش‌هایی برای مبارزه فیزیکی، یادگیری جنبه‌های اخلاقی و معنویِ سختی و آموزشِ دقیق انضباط است.

سخت است که زمان دقیقی برای تولد kendo در نظربگیریم، زیرا این هنر توسط شخص و یا گروهی خاص توسعه نیافته است، هرچند کسی که بیشتر از همه به این موضوع پرداخته استاد میاموتو موساشی‌ست که در کتاب Go Rin No Sho به تفضیل درباره‌ی کندو صحبت کرده. 

اگرچه شباهت‌های بسیاری در کندو و کنجوتسو وجود دارد، منتهی در نهایت کنجوتسو را به عنوان هنرِ شکستِ حریف می‌دانیم و کندو هنری‌ست که در آن هنرجو به پرورش نفس و مبارزه ‌یِ روحی می‌پردازد. 

هنرجویان رشته‌ی کندو معمولا با شینای که از قطعات بامبو که به یکدیگر متصلند استفاده می‌کند. این شمشیر در مقایسه با بوکن یا شمشیر چوبی خطر کمتری برای هنرجو دارد. 

یایدو “Iaido” 

یایدو یکی از رشته‌های مدرن رزمی‌ست که در آن بیرون کشیدنِ شمشیر از غلاف و بریدن در همان حرکت بارزترین هدف است. گاهی این عمل همراه با خرج کردن شمشیر و بریدن و تمیز کردن و بازگرداندنِ تیغه به غلاف، بدون نگاه کردن جز به حریف فرضی انجام می‌گیرد. معنای «یای» از عبارتی برداشته شده ترجمه‌ی آن چنین است: «هر کجا، یا در حال انجام هر عملی هستیم باید برای هر اتفاقی آماده باشیم.»

اکثر تمرینات این هنر به صورت فردی انجام می‌شود و غالبا هنرجو با شمشیر واقعی (shinken) به اجرای حرکات می‌پردازد. در هنر یایدو تلاش برای به دست آوردن قدرت و دقت و انجام فرم‌ها به کمال است. در طول این آموزش‌ها هنرجو بخشش، تعادل و کنترل ذهن و بدن را می‌آموزد. 

یایدو در اواسط قرن پانزدهم و توسط استاد hayashizaki shigenobu به عنوان بنیانگذار این رشته ایجاد شد. هر چند بایست بدانیم وجود هزاران مدرسه‌ی شمشیر زنی در ایجاد و گسترش این رشته نقش بسزایی را ایفا کرده‌اند. یایدو به دلیل وجود همین مدارس، در استایل های بسیاری که هر کدام روش بریدن و انجام فرم‌ها را به شکل خاص خود انجام می‌دادند، شاخه های فراوانی دارد و امروزه نیز مدارس مختلف به آموزش استایل های مختلفی می‌پردازند. اما در تمامی این آموزش‌ها، پرورشِ قلب و روح هدف اصلی‌‌ست و چنین گنجینه‌ای تمامی شاخه‌ها را متصل یکدیگر نگه می‌دارد. 

چانبارا و گوشیندو “chanbara & goshindo” 

در سال ١٩۶٩ میلادی هنرمندان شمشیرزنی و نیز شمشیرسازان ژاپنی گرد هم آمدند و «هنر تمرین» نوین را توسعه دادند. Tanabe tetsondo و علاقمندانش که تعدادی از شمشیرسازان تاثیرگذار ژاپن بودند، گوشیندو را ایجاد کردند که در زبان محاوره به آن چانبارا می گفتند. لغتِ گوشیندو در زبانِ ژاپنی معنیِ «روش حفاظت از خود» را را دارد. آنها با درنظر گرفتن این موضوع که در عصر جدید نیاز به روش‌های جدیدی برای حفاظت از خود احساس می‌شود، شروع به آموزش روش‌های سامورایی با به روز رسانی تکنیک های قدیمی کردند.

در این هنر علاوه بر آنکه از شمشیرهایی با جنس پلاستیک منعطف که به آن چوکِن (chuken) می‌گویند استفاده می‌شود، ماسک یا نقاب سبکی نیز جهت ایمنی روی صورت قرار می‌گیرد تا از آسیب رساندن سلاح به صورت حریف جلوگیری نماید. 

این هنر جدید چنان زیبا به نظر می رسید که تمام ژاپن از صمیم قلب تحت تأثیر آن قرار گرفت. توسعه و گسترش این رشته در حال حاضر نیز قسمتی از وظایف دپارتمان آموزش و سرگرمیِ ژاپن است. چانبارا امروزه در سراسر جهان نیز طرفداران زیادی دارد و بیش از سیصد هزار نفر مفتخر به هنرجو بودن در این رشته‌اند. 

چانبارا در لغت به معنی «مبارز شمشیر» است و در این رشته ضربات پیاپی بدون نگرانی ایجاد جراحت به حریف وارد می‌شود. سرعت در این هنر نقش بسیار را مهمی ایفا می‌کند. 

شینکندو “shinkendo” 

شینکندو یکی از معروفترین هنرهای رزمی ژاپنی‌ست که تامشی‌گری نیز در آن صورت می‌گیرد. این رشته از پنج فرم تشکیل شده که عبارتند از:

Battoho (روش های بیرون کشیدن شمشیر و بریدن) 

Tanrengata (فرم‌ها) 

Suburi (تمرین فردی) 

Tachi-uchi (تمرین با شریک) 

Tameshigiri (تست برش) 

این رشته توسط toshishiro obata استاد مشهور شمشیرزنی ابداع شده و پرورش یافته. شینکندو در زبان ژاپنی به معنای «راهِ شمشیرِ واقعی» ست و در آن از شمشیر واقعی و برنده استفاده می شود. در این هنر علاوه بر تمرین فرم‌ها به مطالعه ی امنیت و آداب شمشیر و نیز تاریخ شمشیر ژاپنی پرداخته می‌شود.

هدف شینکندو آموزش روش استفاده ی امن و تأثیرگذار از شمشیر به هنرجوست. تامشی‌گری نحوه‌ی درست گرفتن شمشیر، زاویه‌ی مناسب برای ضربه و برش، موقعیت مناسب برای ایستادن و نیز فاصله‌ی مناسب از حریف را به هنرجو می آموزد. برای تامشی‌گری معمولا از پوشالی که روی چوب بامبو سوار شده به عنوان هدف استفاده می شود. تامشی‌گری روش استفاده‌یِ واقعی از شمشیر را به مبارز می‌آموزد (در سایر هنرها روش‌های ذهنی و فلسفیِ مواجهه با مهاجم بیشتر مطرح‌اند). هنرجوی تازه کار موظف است از بوکن یا شمشیر چوبی برای شروع استفاده نماید و پس از گذراندن دوران اولیه، یایتو (iaito) -شمشیری بدون لبه‌ی تیز- به هنرجو تعلق می‌گیرد. پس از گذراندن آموزش‌های لازم نیز هنرجو می‌تواند از شمشیر واقعی یا شینکن استفاده کند. 

آیکی‌کن “aiki-ken” 

بسیاری از آموزش‌دهندگان هنرهای رزمی برای شروع کار از بوکن یا شمشیر چوبی فقط برای شروع آموزش و تمرین استفاده می کنند. ابداع کننده‌ی آیکی‌کن «سنسی یوشیبا» استایل‌های مختلف شمشیرزنی را آموخت و چکیده‌ای از آموخته‌های خود را در قالب مدرنی با نام هنر آیکی‌کن ارائه کرد.

از آنجایی که بسیاری از هنرجو ها زمان و تمایل زیادی برای یادگیری هنرهای رزمی با دست خالی را ندارند، تمرکز خود را روی یادگیری تکنیک‌های آیکی منعطف می‌کنند. در این رشته هنرجو با شمشیر چوبی به انجام تمرین می‌پردازد و آموزش‌هایی ترکیبی از کنجوتسو، بوجوتسو و جوجوتسو را فرا می‌گیرد که البته تفاوت‌هایی با ورزش‌های اصلی نیز دارند. 

نینجا-کن “ninja-ken” 

تکنیک‌های شمشیری که در نینجتسو آموخته می‌شوند، در زمینه‌هایی خاص و متفاوت با سایر هنرهایند. سنسی هاتوسومی درباره‌ی این تفاوت‌ها چنین می‌گوید: «اگرچه نینجاها احترامی که را سامورایی‌ها برای کاتاناهای به دقت فورج شده‌ی خود قائلند، برای سلاح‌هایشان نمی گذارند، اما شمشیر نینجا ابزار همه‌کاره‌ی اوست. وی نه تنها برای کشتن، بلکه برای فرار نیز از آن استفاده می‌کند. سایا (غلاف) شمشیر نیجاها عموما بلندتر از تیغه ساخته می شد تا ابزار دیگری در آن جای گیرد. آنها پیامهای مخفی و پودرهای نابینا کننده ی دشمن و حتی مواد منفجره را در غلاف سلاحشان مخفی می‌کردند تا در مواقع لزوم بتوانند بگریزند. بند بسیار بلند شمشیرِ نینجاها نیز برای فعالیت‌های مختلفی از جمله گره زدن دشمنِ دستگیر شده و یا طنابی برای گم نکردن مسیر استفاده میشد. از آنجایی که سلاح نینجاها کوتاه‌تر سامورایی‌هاست آنهامی‌توانند به راحتی از درخت بالا روند و از مناطق تنگ عبور کنند، که باید از مهارت های نینجاها باشد».

تمام دلایلی که ذکر شد موجب می‌شوند نینجا برخلاف سامورایی بیشتر بر بدن، انعطاف بدن و حرکات مختلف با بدن تمرکز کند تا بتواند بیشترین ضربه را به دشمن وارد کند. 

در هنر نینجا-کن بر چنین آموزه‌هایی تأکید می‌شود و هنرجو بدنِ خود را اساسِ مبارزه در نظر می‌گیرد. 

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* دومی آینه و سومی جواهر. برای کسب اطلاعات بیشتر در این‌باره می‌توانید عبارت Three Sacred Treasures of Japan را جستجو نمایید. 

منابع 

Wikipedia 

Kenjutsukai 

Shinkanryu 

​