کابوکی چیست و چگونه به وجود آمد؟
کابوکی نوعی تئاترِ مختص به ژاپن و یکی از هنرهای نمایشی سنتی است و به عنوان یکی از دارایی‌های فرهنگی مهم ژاپن شناخته می‌شود که همچنین به ثبت میراث فرهنگی یونسکو رسیده. ریشه‌شناسی «کابوکی» فرم ادامه‌دارِ فعل قدیمی ژاپنی، «کابوکو» که معادل کلمه‌ی ژاپنی فعلی، «کاتاماکو» به معنای نحیف است. کنش‌ها و لباس‌های عجیب «کابوکی» نامیده می‌شد، و مردی که دارای این ویژگی‌ها بود را به نام «کابوکی‌مونو» صدا می‌زدند. این پیشینه تا حدی توضیح می‌دهد که چرا لذت واقعی کابوکی در «صحنه‌پردازی تئاتریِ کِرِن» است. بنابراین حروف چینیِ "歌舞伎" که کابوکی خوانده می‌شود، صرفاً معادل آوایی هستند؛ اما با این وجود، 歌 (ka) به معنای آواز خواندن، 舞 (bu) به معنای رقصیدن، و 伎 (ki) به معنای اجراها یا اجراکنندگان است، بنابراین این شخصیت‌ها برای بیان کردن این هنر نمایشی مناسب هستند.
گفته می‌شود که کابوکی از فردی به نام «ایزومو نو اُکونی» سرچشمه گرفته است، که در سال 1603 در معبد کیتانو تِنمان-گو یک نمایش اجرا کرد و در نتیجه در کیوتو به شهرت خوبی رسید. برخی می‌گویند که اُکونی یک «میکو» (باکره‌ی مقدس) بوده، در حالی که بقیه معتقد هستند که او یک بی سرپرست بوده، اما به نظر هیچ کدام صحت کامل ندارد. اُکونی رقصی را که با ملودی‌های رایج آن زمان مطابقت داشت اجرا کرد، لباس‌های مردانه پوشید و اکت کابوکی-مونو را اتخاذ کرد و بدین ترتیب سرگرمی‌های به روزِ آن روزگار را ایجاد کرد. در همان زمان، کابوکی روی صحنه‌ی «نوه» یا مانند آن اجرا می‌شد و به نظر می‌رسد «هانامیچی» (راه گذر از میان تماشاگران به روی صحنه) در کابوکی امروزی نیز منشأ خود را از نوه داشته باشد، همچنین در جزئیات از جمله ساختار سمت چپ صحنه «هون-هانامیچی» و سمت راست صحنه «کاری-هانامیچی». با محبوبیت اُکونی، مقلدان بسیاری ظاهر شدند، از جمله «یوجو-کابوکی» (کابوکی زنان) که توسط «یوجو» (روسپی‌ها) اجرا می‌شد، و «واکاشو-کابوکی» (کابوکیِ مردان جوان) که توسط پسران جوانی که هنوز «جنپوکو» (مراسم بلوغ پسران) را انجام نداده‌اند، به اجرا می‌رفت. اما اولی در سال 1629 به دلیل مخدوش کردن اخلاق عمومی ممنوع شد و دومی نیز در سال 1652، زیرا گروه‌های کابوکی وجود داشت که به تجارت روسپی‌های مرد اشتغال داشتند، بنابراین کابوکی به سبک «یارو-کابوکی» (کابوکی مردان) تبدیل گشت که تا امروز ادامه دارد. و بنابراین در کابوکی، چه نقش زن و چه نقش مرد، توسط مردان اجرا می‌شود.
تاریخ تحولات کابوکی در دوره‌ی ادو، میجی و پس از آن
کابوکی در فرهنگ بالغ دوره‌ی ادو کامل شد و به سطح بالایی رسید، و اکنون دنیای زیبای مختص به خود را تشکیل خواهد داد. کابوکی بر اساس روند شکل‌گیری‌اش، به دو دسته‌ی «کابوکی اودوری» (رقص کابوکی) و «کابوکی گکی» (درام کابوکی) تقسیم می‌شود. کابوکی اودوری تا زمان واکاشو-کابوکی دوام پیدا کرد و رقص‌هایی بنا بر ترانه‌های محبوب آن روزها را نشان می‌داد. گفته شده که واکاشو-کابوکی حتی به رقص‌های آکروباتیک نیز پرداخته است. در همین حال، کابوکی گکی برای مردم عادی دوره‌ی ادو تولید می‌شد و به مانند امروز که همراه با رقص است، گاهی تبدیل به درام نمایشی نیز می‌گشت. قبل از ممنوعیت واکاشو-کابوکی، شوگان توکوگاوا به دست‌اندرکاران کابوکی دستور داد که «کمدی‌های نوه» شامل جعل هویت و کیوژن را اجرا کنند تا مسیر کابوکی به عنوان یک درام بیش از پیش تقویت شود. به شکلی خلاصه، شوگان توکوگاوا اجراهای متمرکز بر رقص را نامطلوب می‌دانست، زیرا با فحشای مردان و سایر فعالیت‌های ناخوشایند همراه بود.
محتوای درام برگرفته از حقایق تاریخی، داستان‌ها و روایات، رویدادها و موضوعات مشابه بود که با عنوان «کابوکی کیوژن» شناخته می‌شد. این نه تنها معادل فیلم‌ها و درام‌های تلویزیونی امروزی است، بلکه به عنوان سرگرمی روزانه‌ای که حس کنجکاوی مردم را با جلوه‌های بصری و شنیداری ارضا کند، عمل می‌کرد. این موقعیت، گذار این درام را به تئاتر تخصصی کابوکی که «کابوکی-زا» (تئاتر کابوکی) می‌نامیم، تسهیل کرد. از طریق صحنه‌سازی و تقسیم‌بندی زمان توسط پرده، زمان به طور طبیعی در داستان جریان یافت و این امکانِ ساختِ یک نمایشنامه‌ی پیچیده را فراهم کرد. و «هانامیچی»، گذرگاهِ در میان تماشاگران که بازیگران کابوکی از آن وارد و خارج می‌شوند، تصویری دو بعدی (عمق) را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد که در انواع دیگر تئاتر قابل تجربه نیست. و «سِری» (دریچه) و «چونوری» (پرواز از روی صحنه بر سر تماشاگران از طریق سیم) تصویری سه بعدی (ارتفاع) را میسر می‌سازد و در نتیجه کابوکی را به سطح بالاتری در تئاتر ارتقا می‌دهد.
تا اواسط دوره‌ی ادو، کابوکی کیوژنِ خلق‌شده در «کامیگاتا» (منطقه کیوتو و اوزاکا) بسیار سنجیده بود. برای مثال، تعداد برنامه‌هایی که در آن زمان داستان‌های «نینگیو جوروری» (نمایش‌های عروسکی سنتی ژاپنی) که عمدتاً در کامیگاتا اجرا می‌شد، گواه بر این ماجراست. پس از آن در عصر بونکا-بونسی، «نانبوکو تسورویا» بسیاری از آثار کابوکی کیوژن را در ادو خلق کرد. و از آخرین روزهای دوره ادو تا اوایل دوره‌ی میجی، «موکوامی کاواتاکه» کاری مشابه با نانبوکو را انجام داد. این نشان‌دهنده‌ی موقعیت نسبی ادو به عنوان مرکز فرهنگی در مقایسه با کامیگاتا است که در اواسط و پس از دوره‌ی ادو مطرح شد. در طول دوره ادو، کابوکی کیوژن به سادگی «شیبای» (نمایشنامه) نامیده می‌شد. تا دوره ادو، سخت اعتقاد بر این بود که کابوکی توسط مردمی که علیه آن‌ها تبعیض وجود داشت، اشغال شده است. تبعیضِ علیه این مردم ریشه‌های بسیار عمیقی داشت.
در این هنگام، کابوکی هم‌چنان بسیار محبوب بود، اما از سمت روشنفکران و دیگران به عنوان محتوایی نابه‌جا برای یک کشور متمدن مورد انتقاد قرار گرفت. جنبش‌هایی که خواهان بدعت‌گذاری بودند، از درون و بیرونِ جامعه‌ی کابوکی سربرآوردند و با گذشت زمان شکل اجراها تغییر کرد. انتقادها بر آن بود که طرح‌ها ابزورد و پیشامدرن هستند، و رقص بصری غیر عادی (که «کرن» نامیده می‌شود)، مانند «چونوری» (پرواز روی سیم از روی صحنه بر فراز تماشاگران) و «هایاگاواری» (تغییر پرشتاب در لباس) مطابق رسوم نبودند و غیره. زیر نظر این انتقادات، کارزار اصلاحِ سبک کابوکی که کمپین اصلاح تئاتر نامیده شد، در دوره‌ی میجی و پس از آن پیشرفت کرد. سیاست‌مداران در این کارزار شرکت کردند، زیرا با مقاصد دولت میجی در ساماندهی تئاتری مناسب برای تماشاگرانِ طبقات بالا و متوسط یک کشور متمدن همزمان بود. این کارزار نتیجه‌ای خوب در پی داشت و آن افتتاح کابوکی-زا (تئاتر کابوکی) بود که تئاترهای امروزی را تحت تأثیر قرار داد. همچنین بنا نهادن یک تئاتر ژاپنی با سبک جدید به نام «شینپا-گکی» (نمایش مکتب نو) از دیگر نتایج مطلوبِ حاصل از آن است.
پس از آن، تحت تأثیرِ کمپین اصلاح تئاتر، آثار بسیاری به نام «شین کابوکی» (کابوکی جدید) از دوره میجی تا دوران پیش از جنگ دوره شووا تولید شدند. در طول دوره تایشو، آثار کهنِ کابوکی مانند آثار کلاسیکِ «سادانجی ایچی‌کاوا» و اجرایی از صحنه‌ای عاشقانه توسط «گانجیرو ناکامورا» در کامیگاتا، بازسازی و دوباره‌اندیشی شدند. در طول دوره شووا، بازیگران بزرگی همچون «کیکوگورو اونوئه»، «کیچیمون ناکامورا»، «اوزایمون ایچیمورا»، «انجاکو جیتسوکاوا» و «بایگوکو ناکامورا» فعال بودند و تأثیر گسترده‌ای بر کابوکیِ امروزی گذاردند. با این حال، با تشدید جنگ اقیانوس آرام، اجراهای کابوکی به دلیل قوانین قدرت مستقر مانند تعطیلی سالن‌های اجرا، محدودیت در برنامه‌ها، و تلفات و خسارات در اجتماع کابوکی مثل آتش‌سوزی سالن‌ها توسط حملات هوایی دشوار شد. پس از جنگ، ستاد کل نیروهای متفقین، شروع به کنترل و تنظیم کابوکی کرد، به دلیل این که فئودالیستیک و بر خلاف آرمان‌های دموکراسی بود. اما فابیان باورز، ژاپن‌دوست و دستیار داگلاس مک‌آرتور، تمام تلاش خویش را برای محافظت از کابوکی انجام داد و در نتیجه کابوکی از بحران نجات یافت. احیای کابوکی با رویدادی در نوامبر سال 1947 در سالن تئاترِ توکیو-گکیجو با اجرای نمایشنامه کاملِ «کانادهون چوسینگورا» نمادین شد و این در حالی بود که تمام بازیگران اصلی کابوکی ژاپن در آن ظاهر شدند.
در انتهای بخش اول این مطلب، شما را به تماشای ویدئوی کوتاهی از کابوکی دعوت می‌نماییم:
برای مطالعه‌ی بخش دوم این مقاله صفحه‌ی هنرهای نمایشی سنتی ژاپن (بخش دوم) را ببینید.
