هامون چیست و چگونه به وجود آمد؟
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد شمشیر ژاپنی و شاید خارق‌العاده‌ترینِ آنها، هامون است: الگوی نمایان تیغه‌ی سخت‌کاری‌شده. شمشیرساز پس از عملیات آهنگری، شمشیر را با ترکیبات خاصی از خاک رُس می‌پوشاند، آن را حرارت می‌دهد و سپس در آب فرو می‌نشاند تا لبه‌ای با طرحی یگانه ایجاد کند. هامون که در حالتی از فولاد به نام مارتنزیت شکل میگیرد، بسیار سخت‌تر از بدنه‌ی شمشیر است. می‌گویند که یک شمشیر ژاپنیِ اصیل و کاربردی که به شکلی صحیح ساخته شده، باید دارای هامون باشد.
هامون به وضعیت شمشیر بستگی دارد. اگر شمشیر در وضعیت نامناسبی قرار داشته باشد، یا از پولیشِ آن مدت‌ها گذشته باشد، یا در طول قرن‌ها بارها پولیش شده باشد، ممکن است هامون تقریباً یا کاملاً نامرئی شده باشد. حتی امکان دارد به طور کلی از بین رفته یا وجود نداشته باشد.
حتی اگر هامون در شرایط مساعدی باشد و شمشیر نیز پولیشِ مناسبی شده باشد، ممکن است مشاهده و درک هامون دشوار باشد. برای مشاهده‌ی دقیق هامون، شمشیر ابتدا باید تمیز باشد، زیرِ نوری مناسب بررسی شود، در زاویه‌ای مناسب نسبت به منبع نور قرار داده و درست زیرِ آن متمرکز شود. تحت این شرایط، خطوط تعیین‌کننده هامون در نزدیکی منبع نور انعکاس یافته و روی تیغه قابل مشاهده خواهد بود.
با توجه به اهمیت این ویژگی، فردی که به شمشیرهای ژاپنی علاقه دارد باید از مشخصه‌هایی که هامون داراست، آگاه باشد. معمولاً دارای یک کرانه‌ی کاملاً مشخص (نیوگوچی یا هابوچی) است که آن را به وضوح در مقابل بدنه‌ی شمشیر قابل مشاهده می‌‌‌سازد. در این خط مرزی که هامون را مشخص می‌نماید، هیچ شکاف یا ترک یا شکستی نباید وجود داشته باشد، و این خط باید کل طول تیغه را پوشش دهد، بدون نواحی محو یا ضعیف. علاوه بر این، یک هامونِ خوب معمولاً شکل یا مرز ساده‌ای ندارد، بلکه دارای یک الگوی پیچیده و جزئیات متعدد است.
برای این که یک شمشیر کاربرد صحیح خود را ایفا کند، به یک لبه برشِ سخت و تیز نیاز دارد. ساختار پیچیده هامون به همین منظور و در پاسخ به این نیاز توسعه یافته است. قدیمی‌ترین شمشیرهای ژاپنی که قدمت آنها تقریباً به قرن پنجم و ششم می‌رسد، مستقیم و دارای هامونِ باریک هستند. هامون‌های قدیمی اساساً یک نوار مستقیم از فولاد مارتنزیتِ شکننده بودند که در امتداد لبه‌ی برش تیغه قرار داشتند. اگرچه یک شمشیر ساخته‌شده از این فولاد به خوبی برش را انجام می‌دهد، اما آسیب‌های احتمالی بسیاری متحمل میشود. بنابراین آهنگران اولیه، بدنه‌ی شمشیر را از فرم‌های نرم‌تری از فولاد به نام های پرلیت و فریت می‌ساختند. اینها به شمشیر انعطاف و استحکام می‌بخشید، به گونه‌ای که می‌توانست تا حدی بدون شکستگی خم شود. در تاریخ طراحی شمشیرهای ژاپنی، از خواص مخصوص چندین نوع فولاد در قسمت‌های متفاوت شمشیر برای ساخت یک سلاح کاربردی، مؤثر و بادوام استفاده شده است.
همانطور که شمشیرها در طول قرن‌ها تکامل یافتند، تغییر اندازه دادند و انحنا پیدا کردند، هامون نیز گسترده‌تر و پیچیده‌تر شد. این تغییر و پیشرفت در هامون با دلایلی بسیار شایسته صورت گرفت. همانطور که پیشتر اشاره شد، هامونِ ساده‌ی شمشیرهای پیشین شامل نواری از فولاد مارتنزیت بود که با بدنه‌ی فولادی نرم‌تری در یک خط مستقیم در تمام طول تیغه به یکدیگر پیوسته بود. به دلیل تفاوت‌ها در خواص این دو نوع فولاد، گاهی اوقات یک ضربه یا اصابت می‌تواند باعث جدایی لبه‌ی فولاد مارتنزیت از شمشیر شود.
در واکنش به این موضوع، شمشیرسازان یاد گرفتند هامون پیچیده‌تر و وسیع‌تری متشکل از نیم‌دایره‌ها و امواج که اغلب در طول تیغه از نظر عرض و ارتفاع متفاوتند خلق کنند. مرز مرئی که یک هامون پیچیده را شکل می‌بخشد می‌تواند در عرض تیغه از قسمت بالایی تا مرکز و تقریباً تا لبه برش در نوسان باشد. هامون را می‌توان شبیه به یک سری دندان توصیف کرد. این «دندان‌ها» مرز فیزیکی میان لبه مارتنزیت و بدنه‌ی نرم‌تر شمشیر را بسیار طولانی‌تر می‌کنند و انواع مختلف فولادِ موجود در بدنه و لبه شمشیر را به یکدیگر پیوند می‌دهند. بنابراین لبه برش در ساختاری زیپ‌مانند و با استحکام به بدنه‌ی شمشیر متصل میشود. یک هامونِ پیچیده اندازه‌ی تراشه‌ها و ترک‌ها را در لبه‌ی برش و آسیب‌های احتمالی حین استفاده از شمشیر را کاهش می‌دهد. این شکل از هامون برای اولین بار در شمشیرهای ژاپنی در حدود قرن یازدهم و دوازدهم دیده شد و در طول قرن دوازدهم و سیزدهم در طول دوره کاماکورا (1333-1185) توسعه یافت. شمشیرهای مدرنی که امروزه قدردانِ آنها هستیم، نوادگان مستقیم شمشیرهای دوره کاماکورا هستند.
هنگام بررسی هامون جزئیات بسیاری قابل مشاهده است. نیوگوچی یا هابوچی مرزی است که هامون را مشخص می‌کند و باید در طول تیغه واضح و بی‌شکستگی باشد. هامون اغلب دارای امتدادها و برآمدگی‌هایی به نام «آشی» است که از هابوچی به سمت لبه‌ی شمشیر پیش می‌رود و به تعیین جزئیات هامون کمک می‌کند. آشی معمولاً خطوط مستقیمی را تقریباً عمود بر مرز هامون تشکیل می‌دهد. آنها می‌توانند بسیار جزئی و تقریباً نامرئی یا کاملاً برجسته و ژرف باشند. وجود آنها حاکی از آمیختگی صحیح فولاد هامون و فولاد موجود در بدنه‌ی شمشیر است.
یک شمشیرساز برای آن که بتواند بر فرآیند پیچیده و دشوار هامون تسلط پیدا کند به سال‌ها آموزش نیازمند است و هیچ دو آهنگری آن را دقیقاً به روشی مشابه انجام نمی‌دهند. در واقع یک هامون پیچیده که به درستی عمل آمده می‌تواند نقشی به عنوان اثر انگشتِ شمشیرساز ایفا کند. تعداد زیادی آهنگر یا گروهی از آهنگرها وجود دارند که کار آنها را تنها می‌توان از طریق هامون شناسایی کرد.
عکس‌های شمشیرها معمولاً تنها طرح کلی هامون را در مقابل بدنه شمشیر به تصویر می‌کشند و جزئیات دقیق به طور کلی قابل مشاهده نیستند. متون سنتی درباره‌ی شمشیرهای ژاپنی توسط «اوشیگاتا» تصویرسازی شده که ترسیم شکل شمشیر با هامون، در جزئیاتی ظریف و به وسیله‌ی دست است. از آنجایی که هامون جنبه مهمی از یک شمشیر ژاپنی است، بهترین راه برای ارائه‌ی آن در متن این است که عکسی از شمشیر در کنار یک اوشیگاتا از همان شمشیر داشته باشید که هامون را با جزئیات نشان می‌دهد. در حقیقت، عکس‌ها شکل و فرم کلی تیغه و همچنین رنگ و برخی جزئیات سطح فولادی را نشان می‌دهند. با این حال جزئیات محدودی از هامون فراتر از طرح کلی آن قابل مشاهده است. اوشیگاتا مرز هامون همراه با جزئیاتی از آشی را نشان می‌دهد. هنگامی که یک هامون به بحث گذاشته میشود، جزئیات از طریق اوشیگاتا و برای توصیف هامون و مقایسه‌ی آن با هامون‌های دیگر استفاده میشود.
هامون: نمونه‌ها
مستقیم (سوگوها): سوگوها هامون، در فاصله‌ای مساوی از لبه برش و موازی با آن قرار دارد. تغییرات عمدتاً عطف به خط عرضی از هامون تا لبه برش و شامل هوسو-سوگوها (باریک)، چو-سوگوها (متوسط) و هیرو-سوگوها (عریض) است.
بی‌قاعده (میرانِبا): تمام هامون‌های دیگر غیر از سوگوها را می‌توان در زمره‌ی میرانبا دانست. با این حال به دلیل تنوع بسیار هامون‌های بی‌قاعده، انواع هامون میداربا نام مخصوص به خود را دارند. این نوع از هامون را می‌توان به عنوان کو-میداره (بی‌نظمی‌های کوچک) یا او-میداره (بی‌نظمی‌های بزرگ) بسته به میزان بی‌قاعدگی‌ها طبقه‌بندی کرد. طبق گفته نیهون توکن این هامون توسط ماسامونه ساگامی معروف ساخته شد و با توجه به نفوذ آثار او در سراسر ژاپن توسط مدارس دیگر تبلیغ شد.
امواج (گونومه): هامون گونومه الگوی مواجِ نسبتاً منظمی را تشکیل می‌دهد.
امواج نامنظم (نوتاربا): نوتاربا هامون بر اساس امواجی ایجاد میشود که به نظر می‌رسد در یک الگوی بی‌قاعده به سمت و سوی لبه برش متورم شده‌اند.
گل‌های میخک (چوجی): چوجی هامون انواع مختلفی دارد و شبیه به جوانه میخک است. این هامون‌ها عمدتاً بی‌قاعده‌اند اما الگوهای میخکی آنها می‌تواند به شکل امواج منظم، امواج نامنظم، کوچک یا بزرگ باشد.
پرده حصیری (سوداربا): هامونِ سوداربا شبیه به پرده‌ای از جنس بامبو است که به موازات لبه برش، الگوی منظم بخش‌ها و خطوط موازی متعدد را تقلید می‌کند.
لکه‌دار (هیتاسورا): هیتاسورا هامون از نقاط پراکنده و وصله‌های فولادی سخت‌کاری‌شده در طول تیغه تشکیل شده است. بسیاری از کلکتورها هیتاسورا هامون را به خاطر ظاهر وحشی، رام‌نشده و ناهموارِ آن بسیار چشمگیر می‌دانند.
الگوهای دانه‌ای (هادا): الگوهای دانه‌ای در فولاد در زبان ژاپنی هادا نام دارد. امروزه و حتی در طول تاریخ، زمانی که شمشیرهای ژاپنی ساخته می‌شوند، فولاد با سختی‌های متفاوت ترکیب و خم میشود. روش خمیدگی فولاد توسط آهنگر، در رابطه با چگونگی امتداد آن برای ایجاد تیغه، یک الگوی دانه‌ای در فولاد ایجاد می‌کند. برخی از تیغه‌ها تنها از یک نوع دانه برخوردارند اما اغلب اوقات یک تیغه حاوی مخلوطی از چند نوع ساختار دانه‌ای است.
دانه‌ی مستقیم (ماسامه): دانه‌ی ماسامه موازی با لبه برش و به مانند دانه‌های موازی و بلند چوب در طول تیغه است.
طرح دانه‌ی چوب (موکومه): تیغه‌هایِ با هامون موکومه، از دایره‌های نامنظمِ متحدالمرکز و چرخش‌هایی که آنها را به هم متصل می‌کند تشکیل شده‌اند. «موکو» به معنای چوب یا درخت است؛ در حالی که «مه» به معنای الگوست. موکومه هادا شبیه به چندین نهال است که با هم رشد کرده‌اند و اکنون حلقه‌های رشدِ ترکیبی آنها با چرخش‌های تکمیلی محکم به هم متصل شده‌اند.
طرح دانه‌ی تخت (ایتامه): هنگام برش چوب به صورت تخته، ترکیبی از دایره‌های موازی و متحدالمرکز دیده میشود. ایتامه هادا به معنای طرح تخته است و شبیه ترکیب ماسامه و موکومه هادا است: هم خطوط موازی و هم دایره‌های متحدالمرکز دارد.
دانه‌ی مواج (آیاسوگی): آیاسوگی هادا یک ماسامه هادای بسیار مواج است. امواج عمدتاً همگن و متساوی المسافت هستند. اساساً مدرسه شمشیرسازی گاسان این ساختار دانه‌ای را تولید می‌کند، بنابراین گاهی اوقات از آن با عنوان گاسان هادا نیز یاد میشود.
از اینکه با ما همراه بودید از شما سپاسگزاریم. شما می توانید سوالات و نظرات خود را در بخش کامنت با ما در میان بگذارید.
